Foto’s: V8 Architects, Benetti Marmi en Wilbert Leistra.
Vanuit zijn kantoor kijkt Rudolph Eilander naar de overkant van de Maas. Daar staat het opvallende Hulstkampgebouw met daarnaast de recentelijke uitbreiding met vier appartementen. Dit project heeft een belangrijke rol gespeeld voor zijn architectenbureau V8 Architects. “Ik ben midden in de financiële crisis voor mezelf begonnen als architect. Ik had in de begintijd door die omstandigheden feitelijk niets te doen. Ik fietste een beetje door de stad. Iedere keer als ik de deur uitging, gebeurde er wel wat. Ik sprak wat mensen, vroeg naar nieuwe projecten die op stapel stonden. En iedere keer kwam ik langs dat bakstenen muurtje aan de overkant, het gat in de gevelwand. Daar ging ik over nadenken, over hoe ik daar een invulling aan kon geven”, vertelt Eilander.
V8 maakte een analyse van de gevels aan de Maaskade. Die gaven volgens hem een duidelijk tijdsbeeld per periode. “Je ziet de vooroorlogse gevels, de naoorlogse, de typisch jaren vijftig gevels van de vorige eeuw. Het Hulstkampgebouw is goed ingepakt in die rij gevels die iets maritiems heeft. Voor de invulling van ‘het gat ernaast’ zijn we op zoek gegaan naar iets dat de sfeer van de plek goed vat, zelfs versterkt. Maar dan op een tijdloze manier. Over pakweg dertig jaar moet iemand naar die gevel kijken en dan niet direct de tijd herkennen.”
Verlossende antwoord
Een idee is echter nog geen opdracht. Eilander nam contact op met Olaf Thon, eigenaar van bijna honderd Thon Hotels én eigenaar van het Hulstkampgebouw. “Ik heb Thon Hotels in de periode 2009 tot 2016 elk half jaar gebeld of de tijd al rijp was om het project uit te kunnen voeren. In 2016 kwam het verlossende antwoord: we kunnen beginnen! Uitgangspunt was dat het bakstenen muurtje behouden moest worden. Een cultuurhistorische verkenning had uitgewezen dat het muurtje bij het Rijksmonument ernaast hoorde en ook als zodanig moest worden beschouwd. We konden de voorbereidende studie uit 2009 uit de la halen en dit vertalen naar een ontwerp. Dit werd uiteindelijk een tekening voor vier appartementen met erop een kap in twee stukken. Het monumentale muurtje is in vier stukken gezaagd en tijdelijk aan de kant gezet. Dit was nodig om de fundering te maken voor de appartementen erboven”, legt Eilander uit.
Maar voordat de ontwerpen werkelijkheid werden, moest nog één hobbel worden genomen, geeft de architect aan: “Het Noordereiland is een bijzonder stukje Rotterdam. Met trotse bewoners, die vaak een ‘not in my backyard’-mentaliteit hebben. We bereidden ons dus voor op de nodige bezwaren en procedures tegen de plannen. Om onze plannen uit te leggen, organiseerden we een bewonersbijeenkomst in het Hulstkampgebouw. We werkten ons uit de naad om goed beslagen ten ijs te komen voor, wat wij dachten, één van vele bijeenkomsten om de omwonenden te overtuigen. We hadden een maquette gemaakt, met drones de situatieschets gefilmd, de hele mikmak. We kregen nul (!!!) bezwaren te horen. We stonden helemaal paf. We konden aan de slag!”
Beschermd stadsgezicht
De gevels van het Noordereiland, en met name die aan de Maaskade, zijn een mengeling van veel geornamenteerde gevels, stelt Eilander. “Ze geven het karakter van het Noordereiland aan, en zijn een beschermd stadsgezicht. Om daar een nieuwe gevel voor te ontwerpen, leverde een op; moeten we baksteen toepassen, erkers opnemen in het ontwerp, welk motief is het juiste? Het Hulstkampgebouw zie ik als een soort slagroomtaart met toefjes en tierelantijntjes. Daar past een rustig ontwerp goed naast. We hebben het volume als uitgangspunt genomen en van daaruit als een basreliëf de details gehaald. Zes raamseries, Franse balkons en een dakrand die ook als balustrade dient. De raamseries en verkenningen zijn als het ware uit één groot stuk natuursteen gehouwen. Dit is feitelijk natuurlijk onmogelijk en dus hebben we dit samen met de bouwers maakbaar gemaakt. Het uiteindelijke resultaat is heel dicht bij het origineel gebleven”, vertelt de architect trots.
Drukbogen
Aan de bovenkant van de zes raamseries zijn drukbogen in het ontwerp opgenomen. V8 had hiervoor iets tussen ornament en constructieve logica voor ogen, vertelt hij. “Het oorspronkelijke idee was om massieve blokjes natuursteen te gebruiken. Het moest de uitstraling van een blok natuursteen hebben, we wilden het zeker niet gestuct hebben. We hadden een rustige natuursteensoort voor ogen, zonder drukke aders, een grijze of zandkleurige steen. Het moest een steen in een lichte kleur zijn, omdat de gevel weinig zoninval heeft. En ook omdat gebouwen met een donkere gevel niet meer van deze tijd zijn, dat zorgt alleen maar voor meer opwarming. Daarnaast vormt een lichte gevel een mooie aanvulling op de veelal bakstenen gevels met grote witte vlakken elders in de straat. En bij een licht gekleurde steen zijn de slagschaduwen in de verspringende neggen beter zichtbaar”, legt Eilander uit.
De keuze viel op een Egyptische natuursteensoort, Sinaï Pearl. Eilander: “Qua kleurstelling paste deze kalksteen bij onze verwachtingen. Als afwerking is een gebrande en geborstelde variant gekozen, die is geïmpregneerd.”
Technische uitdaging
Het ontwerp vertalen naar een oplossing in natuursteen die praktisch uitvoerbaar is, technisch verantwoord is en waarvoor de gemeente Rotterdam ook de goedkeuring geeft. Dat noemt Ad Van Casteren van Benetti Marmi als de grote uitdaging waar zijn natuursteenbedrijf mee moest dealen. “Om de natuursteen op een goede manier toe te passen heb ik een aantal collega natuursteenbedrijven in Nederland en België benaderd, van wie ik wist dat zij over de kennis en kunde beschikken om dit complexe werk te kunnen maken. Geen van de benaderde bedrijven durfde na bestudering van de tekeningen het werk aan te nemen. Uiteindelijk ben ik bij een Portugees bedrijf terecht gekomen waarmee ik al eerder projecten had gedaan.”
“Voor de ophanging van de gevelpanelen heb ik mij gewend tot LomaxSystems uit Belfeld. Dit is een voor mij bekende partij die gespecialiseerd is op het gebied van engineering en productie van complete aluminium draagstructuren voor geventileerde geveltoepassingen. Zij hebben een traditionele verankeringsmethode voorgesteld waarbij de natuursteen geveldelen op een lichtgewicht aluminium achterconstructie aan de gevel worden bevestigd. Om het ontwerp zo goed mogelijk te benaderen, was het noodzakelijk dat een behoorlijk aantal delen zou worden verlijmd. Om aan de eisen van de gemeente Rotterdam te kunnen voldoen, zijn bepaalde prefab geveldelen achteraf in onze eigen werkplaats van rvs-verstevigingshoeken voorzien”, legt Van Casteren uit.
Pure vakmanschap
Staand voor de gevel en naar boven kijkend valt het ingenieuze legpatroon van de natuursteen delen bij de boogramen op. “Het zijn platen die bij het bedrijf in Portugal zijn gemaakt. Met dit bedrijf – een ‘doorontwikkeld familiebedrijf luidt de beste omschrijving – heb ik, zoals gezegd, al meerdere projecten mee gedaan. Puur vakmanschap leveren ze”, aldus Van Casteren. Hij vervolgt zijn uitleg over de gevelplaten. “Het zijn allemaal afzonderlijke delen die op de gevel zijn gemonteerd. De onderlinge verbinding is gevoegd en in de platen zijn schijnvoegen gefreesd voor het optische effect. Geen deel is hetzelfde. Daarnaast ‘verspringen’ de bogen rondom de ramen. We hebben zo’n 256 m² natuursteen toegepast – naast de gevel hebben we ook trappen, vloeren en balkons gemaakt – niet een echt groot project dus, maar door de complexiteit en de bewerkelijkheid is het voor ons een prachtig project geweest.”
Architect Eilander kijkt nog een keer naar de overkant van de Maas. “De gevel is zo mooi gemaakt. Ik weet nog dat we in Portugal naar de eerste delen gingen kijken. Ik was gewoon ontroerd door de schoonheid en het vakmanschap. Het is een tijdloos, gelaagd beeldhouwwerk geworden.”