“Kijk, dit is het verschil tussen de echte Bentheimer zandsteen en de Poolse zandsteen. De Bentheimer variant krijgt een mooi patina, terwijl de Poolse al snel donkergeel wordt.” Op het buitenterrein van Natursteinwerk Monser liggen vier kleine pilaren, drie van Bentheimer zandsteen type Gildehaus en één van Poolse zandsteen. Frank Fiss, bedrijfsleider van het Duitse natuursteenbedrijf, laat de verschillen zien. Verder wijst hij over het terrein waar enorme blokken Bentheimer zandsteen liggen, zowel de gele type Gildehaus als de roodachtige type Bentheim. “We hoorden regelmatig reacties dat de Bentheimer zandsteen niet meer bestond. Dat de twee soorten niet meer werden gewonnen, dat de groeves uitgeput zouden zijn. Dit bewijst het tegendeel en straks kun je in de groeve zien dat die nog actief is”, zegt hij aan het begin van de rondleiding.
Zwaar weer
Een tijdje geleden gingen geruchten de ronde dat Natursteinwerk Monser niet meer zou bestaan, dat het Duitse bedrijf net over de Nederlandse grens failliet was gegaan. Fiss bevestigt dat het bedrijf in zwaar weer zat. “Gelukkig kwamen wij in contact met Günther Schmidt van Medici Holding. Samen met zijn Duitse collega Michael Ambros wilde hij de nieuwe eigenaar worden van Natursteinwerk Monser. Ik was toen nog eigenaar, maar besefte dat het beter was om het bedrijf te verkopen en als bedrijfsleider verder te gaan”, vertelt hij.
Schmidt is aangeschoven bij het gesprek. Hij legt enthousiast uit waarom hij het natuursteenbedrijf heeft gekocht. “Medici Holding is een particuliere investeringsmaatschappij, in 2007 gestart met eKomi, een bedrijf dat gespecialiseerd is in klantenreviews. Een bedrijf wil weten hoe de klanten het bedrijf waarderen en wij zorgen voor de softwareomgeving om de reviews te generen. Wij hebben bijvoorbeeld via onze dochter eKomi het Nederlandse platform ‘Klantenvertellen’ overgenomen. Maar al het werk dat wij verrichten, staat aan het einde van de dag in de cloud, het is niet tastbaar. Toen ik voor de eerste keer de Bentheimer zandsteen zag en in mijn handen had, was ik helemaal verkocht. Fascinerend! En zeker wat je er allemaal mee kunt maken. Er ging een hele nieuwe wereld voor mij open, een waar ik deel van uit wilde maken. Toen heb ik samen met Michael het plan bedacht om een groep op te richten die kleinere natuursteenbedrijven kan ondersteunen. Door ze werk uit handen te nemen, bijvoorbeeld op het gebied van verkoop en marketing. Als groep zijn wij krachtig genoeg om hiervoor een plan op te stellen en uit te voeren, om voor zekerheid te zorgen. Bijvoorbeeld om de Bentheimer zandsteen op beurzen te promoten. Natursteinwerk Monser had daar voorheen geen budget voor, wij wel. Daarom nemen wij in juni deel aan de Stone+tec in Nürnberg en in september hebben we een stand geboekt op het Mekka van de natuursteenwereld, Marmomac in Verona. Door deze werkwijze kan Fiss met zijn mensen zich focussen op waar ze goed in zijn; het bewerken en verkopen van het prachtige materiaal natuursteen!”
Lange historie
Schmidt en Ambros hebben een bedrijf gekocht dat een lange historie heeft. “Meer dan honderd jaar geleden werd het bedrijf in 1923 in Breslau opgericht door Georg Monser (na de oorlog werd Breslau aan Polen toegewezen). In 1947 kwam Georg Monser als steenhouwer naar Nordhorn om te werken aan de bouw van het nieuwe gemeentehuis. Hij merkte al snel dat er geen andere steenhouwersbedrijven in de omgeving waren en vestigde zich hier. In de loop der jaren ontwikkelde het familiebedrijf zich tot een natuursteenfabriek met een uitgebreid productassortiment. Zijn zoon Bernhard Monser nam later de leiding van het bedrijf over tot hij in 1994 werd vervangen door meester steenhouwer Thomas Lindner en vervolgens nam Frank Fiss, ook een meester steenhouwer, in 2011 de leiding over.”
Het kleine familiebedrijf ontwikkelde zich in de loop der jaren tot een allround natuursteenbedrijf. Belangrijk in deze ontwikkeling was dat het bedrijf in de jaren ’80 van de vorige eeuw de Bentheimer zandsteen in beide kleurstelling ging winnen. “In 1994 kwam een einde aan de familieband binnen het bedrijf. De leiding kwam in handen van meestersteenhouwer Thomas Lindler die het vakmanschap op en top beheerste. In 2011 kwam ik in het bedrijf. Ik heb mij vanaf het begin ontwikkeld tot uiteindelijk meestersteenhouwer en dus eigenaar van het bedrijf.”
Nederland
In Nederland zijn talloze voorbeelden te zien van monumentale gebouwen waar Bentheimer zandsteen is toegepast. Fiss heeft daar een verklaring voor. “De vorst van Bentheim is familie van de Oranjes. Nordhorn ligt aan de rivier de Vecht die uitkomt in de IJssel. Via het IJsselmeer werd de steen vervoert naar Amsterdam en verder. Via die weg is de Bentheimer zandsteen vervoerd die onder andere op de gevel van het Paleis op de Dam is gemonteerd. Maar ook bijvoorbeeld bij de Japanse ambassade in Den Haag. Wij hebben nog bijgedragen aan de restauratie van de zandsteenelementen”, vertelt de bedrijfsleider.
Maar de beroemde zandsteen uit Bad Bentheim werd nog veel verder dan Nederland vervoerd. “In 1628 was een schip van de VOC met een lading zandsteen – type Gildehaus – op weg naar het toenmalige Batavia, het huidige Jakarta. De bedoeling was dat van de zandsteen de zogenoemde Batavia Poort werd gemaakt. Het schip raakte uit koers en zonk voor de Australische kust. In de jaren ’70 van de vorige eeuw werd het schip inclusief de lading geborgen. Van de Bentheimer zandsteen werd alsnog de Batavia Poort gemaakt, die in het Australische Geraldton staat. In 2019 besloot de Bürgerstiftung Bad Bentheim voor de bouw van een replica van de Batavia Poort. Meer dan twee jaar heeft Natursteinwerk Monser hieraan meegewerkt. Wij hebben de timpanen gemaakt en gemonteerd. De poort is geplaatst in het slotpark bij de burcht van Bad Bentheim”, vertelt Fiss.
Zandsteenbesluit
In 1951 kwam een einde aan de toepassing van zandsteen in Nederland. In dat jaar werd een Algemene Maatregel van Bestuur afgekondigd, dat in de volksmond bekend werd als het zandsteenbesluit. Oorzaak hiervan was het overlijden van een aantal – veelal jonge – steenhouwers aan silicose, een ziekte die wordt veroorzaakt door kwartsstof die in de longen schade aanricht. De steenhouwers hadden veel met zandsteen gewerkt, onder andere aan het postkantoor van Amsterdam. Vanaf die tijd mag zandsteen alleen worden toegepast bij de restauratie van monumentale gebouwen en alleen als er ontheffing is verleend. “Het is goed dat er op de gezondheid wordt gelet van de mensen die met zandsteen of andere stenen met veel kwartsstof werken. Maar ik blijf het vreemd vinden dat hier in Duitsland zandsteen kan worden toegepast, terwijl nog geen vijfhonderd meter verderop in Nederland het in principe verboden is. Ik denk dat je met de juiste beschermingsmaatregelen veilig met zandsteen kan werken”, stelt Fiss.
De bedrijfsleider van Natursteinwerk Monser bespeurt een trend dat bij de restauratie van Nederlandse monumentale gebouwen en kerken steeds vaker voor een andere steensoort wordt gekozen bij de vervanging van Bentheimer zandsteen. “Ik zie wel eens dat er wordt gekozen voor Franse kalksteen, maar die heeft heel andere eigenschappen. Die soorten zijn niet bestand tegen vocht en zuur. En Poolse zandsteen als vervanging, daar zit echt wel een kleurverschil in ten opzichte van de Bentheimer variant, zoals ik zojuist heb laten zien. De Bentheimer variant heeft een mooie warme kleur. De steen is vorstbestendig, heeft een mooie verwering, is gemakkelijk te bewerken. Kortom, het is een mooi materiaal om mee te werken”, somt Fiss als eigenschappen van de Bentheimer zandsteen op.
Overigens werkt het natuursteenbedrijf in Nordhorn ook met andere materialen, voegt de bedrijfsleider eraan toe. “Voor grafmonumenten gebruiken we ook bijvoorbeeld granietsoorten. En we hebben een cnc-machine die keramische materialen bewerkt, bijvoorbeeld voor aanrechtbladen. En we verzorgen de beletteringen van grafmonumenten, zowel nieuw als bij bijplaatsingen.”
Lokaal
De nieuwe eigenaar Schmidt benadrukt dat het lokaal gewonnen materiaal moet worden gepromoot. “Het vakmanschap moet in ere worden gehouden”, begint hij zijn pleidooi. “Bijvoorbeeld bij Natursteinwerk Monser. De werken die met de prachtige zandsteen worden gemaakt, zijn cultureel erfgoed. Dat moet in stand worden gehouden voor toekomstige generaties. En de waardecreatie van het materiaal wordt verzorgd door lokale vakmensen. Daar kan het kant-en-klaar werk uit India niet tegenop. Kijk alleen al naar de ecologische footprint. Waarom zou je dat materiaal met een hoge milieubelasting uit Azië halen als je het ook dichtbij kunt vinden?”
De Nederlandse COO van eKomi, Rene Schouwman, is als hoofdverantwoordelijke voor het dagelijkse beleid nauw betrokken geweest bij de overname van Natursteinwerk Monser. Ook hij is gegrepen door het materiaal. Dit komt helemaal tot uiting als hij samen met Schmidt de Bentheimer zandsteengroeve in Gildehaus bezoekt. Er heerst een serene rust, alleen de vogels fluiten. Niet echt wat je je voorstelt bij een natuursteengroeve. “Vandaag wordt niet gewonnen”, legt Fiss uit. “Vandaar de rust. Andere dagen werkt één man in de groeve. Hij gebruikt een speciaal voertuig waarmee gaten tot een diepte van vijf meter worden geboord. Daar wordt sneldrogend cement in gegoten dat uitzet. Met een grote bulldozer kan vervolgens het losgesprongen blok worden opgetild. Eén keer per week worden de gewonnen blokken naar Nordhorn vervoerd, waar ze in platen worden verzaagd.”
Uitbreiding
Schmidt en Schouwman zijn net terug uit de buurt van het Noord-Duitse Bremen. Schouwman: “We hebben onlangs Natursteinwerk Leisner overgenomen. Het bedrijf was failliet gegaan, maar wij zien er zeker toekomst in. Juist door de mensen ter plekke te laten doen waar ze goed in zijn, het bewerken van natuursteen. Wij zorgen voor de ondersteuning bij de verkoop en de promotie van de producten. En als er nog een mooi natuursteenbedrijf op ons pad komt voor overname, wie weet. Misschien ook wel in Nederland. Als het een mooi bedrijf is dat met die prachtige materialen werkt, dan is alles mogelijk!”